Slechts enkele maanden is het Letterkundig Museum in Den Haag nog maar in het bezit van het literaire archief van Joost Zwagerman (dat hij zelf aan het museum schonk). Door de dood van de schrijver stelt het museum onverhoeds delen uit het omvangrijke archief tentoon.

Het archief bestaat uit onder meer vele persoonlijke foto’s, dagboeknotities en handschriften, veelal in verschillende versies, onder andere de romans Gimmick!, Vals licht en Chaos en rumoer.

Het Letterkundig Museum schrijft:

Ook vele brieven van o.a. collega-schrijvers, politici en kunstenaars – onder wie Martin Bril, Peter Buwalda, Jessica Durlacher, Bret Easton Ellis, Pim Fortuyn, Ronald Giphart, Theo van Gogh, A.F.Th. van der Heijden en Norman Mailer – maken deel uit van het archief. Ontroerend zijn de kindertekeningen en afleveringen van de Zwagergids, een handgeschreven en geïllustreerd eenmanstijdschrift dat Zwagerman maakte toen hij circa dertien jaar oud was.

In de Nationale Schrijversgalerij hangt permanent het portret dat Peter Klashorst in 1995 van Zwagerman maakte.

Zojuist is de speciale uitzending van De Wereld Draait Door over Joost Zwagerman uitgezonden. Collega-schrijvers Jessica Durlacher, Ronald Giphart, Peter Buwalda en David van Reybrouck spraken over de zelfmoord van Zwagerman.

Het werd vooral een uitzending over woede, ongeloof en onverteerbaarheid, vooral ook omdat de schrijver in zijn beschouwingen zich uitsprak tegen zelfmoord en zijn depressieve vriend Rogi Wieg, die afgelopen zomer voor een zelfgekozen dood koos, voortdurend proberen te weerhouden van die daad.

Kijk hier de hele uitzending terug (al is de site af en toe overbelast en daardoor onbereikbaar).

Dit zijn de eerste twee delen van de uitzending.

1.304.000 kijkers hebben gisteravond naar de speciale uitzending van De Wereld Draait Door over Joost Zwagerman gekeken. Dat heeft Stichting Kijkonderzoek zojuist bekend gemaakt.

Dat is ongeveer evenveel als een reguliere uitzending van de talkshow. Ook op internet werd de uitzending veel bekeken; de site van De Wereld Draait Door was gisteren erg traag toen de uitzending eenmaal online stond.

In het programma De Wereld Draait Door werd afgelopen woensdag gezegd dat Joost Zwagerman bezig was om de zaak rond de huisarts in Tuitjenhorn te gebruiken voor een roman. De arts maakte een einde aan zijn leven maakte nadat hij door een coassistente was beschuldigd van nalatigheid en zijn vak niet meer mocht uitoefenen. Die arts kende Zwagerman persoonlijk. Afgelopen voorjaar verscheen De jacht op de klaproos van Paul Gellings bij uitgeverij Passage waarin dezelfde zaak het onderwerp is van het boek. Het toeval wil dat Zwagerman en Gellings elkaar kennen.

Waar kennen jullie elkaar van?
Joost en ik kennen elkaar van De Arbeiderspers waar we allebei publiceerden in de jaren 90. Ik was onder de indruk van Vals licht dat ik heb aanbevolen in Frankrijk, waar het ook is gepubliceerd. Maar het waren meer triviale gemeenschappelijke affiniteiten (liefdesverdriet en later gelukkige relaties en daaruit voortvloeiende gezinnen) die de grondslag legden voor onze vriendschap.

Jullie waren beiden bezig met hetzelfde onderwerp. Wisten jullie dat van elkaar of kwam hij er pas achter nadat je boek uit kwam?
We wisten vrij snel van elkaar dat we bezig waren met hetzelfde onderwerp. Hij wist al in het allerprilste stadium dat ik bezig was met Tuitjenhorn, eerder dan ieder ander. Wat hij ervan wist, deelde hij ruimhartig met mij.

Ik heb begrepen dat er in eerste instantie zelfs een figuur in jouw roman voorkwam die op Zwagerman leek. Waarom heb je dat veranderd?
Die figuur heb ik op zijn verzoek veranderd, iets wat ik normaal gesproken nooit zou hebben gedaan. Maar Joost had liever niet dat de gevolgen van zijn vechtscheiding op de een of andere manier bij zijn kinderen terecht zouden komen. Dus heb ik van hem een schilderes gemaakt, vrijwel onherkenbaar – voor het verhaal maakte het niets uit.

Weet je in hoeverre de roman die hij schreef zou afwijken van die van jou? Heb je het daar met hem over gehad?
Van zijn plan was ik op de hoogte en hij had mij om geheimhouding gevraagd. Inmiddels is er meer over bekend: het boek moest een grote roman worden in de trant van In Cold Blood van Truman Capote, een docudrama gebaseerd op documenten en feiten over de zelfmoord van huisarts Tromp die in 2011 het leven van Joost Zwagerman had gered.

Er hebben al rouwadvertenties naar aanleiding van de dood van Joost Zwagerman in de krant gestaan, maar vandaag volgen familie, vrienden en uitgeverijen op bijna een volledige pagina van de Volkskrant. Daartussen ook een advertentie van het CPNB die het eerste woord citeert uit het Boekenweekgeschenk dat Joost Zwagerman in 2010 publiceerde: ‘Godverdomme.’

In de andere advertenties worden ook zinnen van Zwagerman geciteerd, maar die komen uit zijn gedichten.

Het laatste boek van Joost Zwagerman, de essaybundel De stilte van het licht, komt deze week vanuit het niets binnen op de achtste plek van de Bestseller 60. Dat heeft de CPNB zojuist bekendgemaakt.

En dat terwijl de bundel al dagen niet leverbaar is door een herdruk. Maandag zou een nieuwe druk beschikbaar zijn, maar daarvan is nog geen sprake. Het lijkt er dus op dat de bundel volgende week nog een paar plaatsen zal stijgen.

In het boek staan enkele kunstbeschouwingen van Zwagerman. Op de dag van verschijnen pleegde de schrijver zelfmoord.

Ook andere boeken van Zwagerman hebben de bestsellerlijst bereikt. De essaybundel Alles is gekleurd komt binnen op plek 60, de romans Vals licht en Gimmick! komen binnen op respectievelijk plaats 48 en 24.

Joost Zwagerman is vanmiddag begraven in het Noord-Hollandse kunstenaarsdorp Bergen. Dat heeft uitgeverij De Arbeiderspers in een persbericht laten weten. De begrafenis vond plaats in kleine kring.

Vanmorgen kon eerst het publiek afscheid van de schrijver nemen in De Duif in Amsterdam, daarna was er een besloten dienst voor familie en vrienden.

Psychiater Bram Bakker, die bevriend was met Zwagerman, schreef op zijn Facebook-pagina:

In zijn column voor zo’n beetje alle regionale dagbladen schrijft Tommy Wieringa vandaag over de herdenkingsdienst voor Joost Zwagerman afgelopen week. Vooral de toespraak van Elik Lettinga, de voormalige redacteur en uitgever van Joost Zwagerman bij De Arbeiderspers, schoot bij Wieringa in het verkeerde keelgat.

Joost Zwagerman, memoreerde zijn voormalige redactrice, moest vooral worden afgeremd – alles wat hij inleverde was altijd te veel en te vol. Ze kon eigenlijk geen aardig woord voor hem opbrengen.
Ze typeerde hem als een manische figuur met een cijferfetisj, die zonder haar harde hand geen behoorlijk boek had geproduceerd; je had je vingers in je oren willen stoppen om je goede herinneringen aan de dode niet te laten bederven.

Wieringa memoreert ook nog het warrige optreden van de ‘door harddrugs verwoeste fotograaf’ Paul Blanca. De gedichten van Pieter Boskma, later een van de dragers van de kist, bevatten ‘tot ons geluk’, schrijft Wieringa wel de juiste woorden voor de juiste plek.

Heftig interview van Coen Verbraak vandaag in NRC Handelsblad met Abys Kovacs-Wieg, de weduwe van Rogi Wieg. Het gesprek gaat over hun relatie maar ook over de euthanasie van de aan zware depressies lijdende Rogi Wieg. Het echtpaar probeerde in rust naar het einde toe te leven en verzocht iedereen daar rekening mee te houden. Joost Zwagerman, Jessica Durlacher en Leon de Winter probeerden die euthanasie tot op het moment dat het plaatsvond tegen te houden. Tot voor de voordeur.

Ook Leon de Winter en Jessica Durlacher begonnen contact te zoeken. […] Terwijl ze jarenlang niet in ons leven waren geweest. Ze hadden voordien alle gelegenheid gehad om Rogi iets te laten weten. Een half uur voor zijn dood stonden ze hier opeens voor de deur, samen met de zus van Rogi. We hoorden ze beneden roepen. Rogi heeft alles gehoord; zijn bed stond voor het halfopen raam. Het heeft zijn sterven onnodig moeilijk gemaakt.

Leon de Winter zond op de avond van de dood nog deze tweets de wereld in.

Rogi Wieg, de mooie dichter, krijgt om 20.00 een doodsspuitje van psychiater Starcke. Vraag: is Rogi wilsbekwaam? Een drama dreigt…

— Leon de Winter (@leondewinter) 15 juli 2015

Rogi's zus wordt niet toegelaten bij de euthanasie van haar broer om 20.00 uur. Drama dreigt?

— Leon de Winter (@leondewinter) 15 juli 2015

Rogi is dood.

— Leon de Winter (@leondewinter) 15 juli 2015

Zwagerman heeft later excuses aangeboden voor zijn gedrag en de omgang met de weduwe van Wieg hersteld. De zelfmoord van Zwagerman heeft de drang om de dood van Wieg te voorkomen ook in een ander perspectief gezet.

Ook de veroordeling van de euthanasie door Bram Bakker in NRC Handelsblad kwam hard aan bij Abys Kovacs-Wieg. Bakker was jarenlang de psychiater van Rogi Wieg. Bakker schreef:

Voor sommige nabestaanden, mijzelf inbegrepen, was zelfmoord een beter te verteren einde van het leven van Rogi Wieg geweest.

Lees het hele interview in NRC Handelsblad. Nog niet online, tenzij betaald, als papieren versie overal te krijgen.

(foto: still uit het laatste gesprek dat Wim Brands met Rogi Wieg voerde.)

Het was me het jaartje wel III

Nog een stap terug. De besloten herdenkingsbijeenkomst voor de ook dit jaar ontvallen Joost Zwagerman. De Druif was gevuld met zo’n beetje alle pennenvruchten uit literair tuttifruttiland. De plaatjes draaiende uitgever (zal hij voortaan op deze plek net zo vaak opduiken als de initiaalgenoot?) zat schuin voor me en merkte op dat wanneer de kerk getroffen zou worden door een bom, heel schrijvend Nederland het leven zou laten. Ik had me graag opgeofferd.

Van de twaalf apostelen (hé! Zie Hwmhjw II.) die zouden spreken, inclusief de aanzegger Matthias, de met de vurigste, zijnde rapste tong geplaagde tv-geleerde, was heer Vurrukkuluk wegens ziekte verhinderd. Een laatste optreden als ’s lands enig overgebleven literator was hem gegund. Ook initiaalgenoot Gerb was er trouwens niet. Zo ziet u maar, het loont om thuis te blijven, om bijeenkomsten, om vernissages en boeklanceringen te mijden. Het voorkomt doorgaans ook een hoop ergernis en (plaatsvervangende) schaamte.

Achtereenvolgens deden de redactrice, een hoogleraar, de uitgever, een oude tijdschriftbaas, de schout-bij-nacht van de poëzie, een jong opkomende eenboekschrijver, de ex-directeur van het Rijks en de allerbeste vriendin – allen fijn roffelend geïntroduceerd – kond van hun warme verbondenheid met de overledene. In de ik-vorm, dat spreekt. Een dichter las een eigen gedicht, een acteur een stuk uit de succesroman van wijlen de essaygrootmeester. Het boek dat ook de eenboekschrijver had geïnspireerd. (Deze jongeman is overigens een paar dagen voor de plechtigheid gesignaleerd in de nieuwe frisse boekhandel vlakbij de Dam om het voornoemde werk aan te schaffen. Ter herlezing, nemen we aan.)

Een oude punkfotograaf, generatiegenoot van Zwagerman zorgde met een spontane inname van het kansel voor een aangenaam stukje deregulering. Na afloop gingen de gordijnen in de zijbeuken open en kon het glas heffen en kouten c.q. de zelfverheffing en het netwerken weer doorgang vinden. Alleen op het boekenbal dromt men zo massaal samen. Mag men deze gelegenheid een buitenkansje noemen?

Wegwezen. Naar een uitgeverij op een industriegebied, alwaar een eenzame redacteur wachtte. De gang naar de uitgever is voor velen, niet lid van tv-wauwelclubjes, momenteel geen sinecure. Stel je bent ongeveer net zo oud als ondergetekende en je hebt weer eens een typoscript in de aanbieding. Een korte opsomming van de antwoorden die men bij diverse fondsen kan verwachten:

‘Een vakman aan het werk. Maar ik denk niet dat we het goed in de markt kunnen zetten.’

‘Goed geschreven hoor, daar niet van, maar ik zou niet weten hoe journalisten en de boekhandel hierbij aan zouden kunnen haken.’

‘Een eerlijk antwoord? Je bent te oud.’

‘Tja, we hebben momenteel geen geld. De markt, kleiner budget en zo.’

‘Het is te particulier.’ Bij hetzelfde fonds, andere lezer: ‘Het zou naar mijn mening een stuk persoonlijker kunnen.’

‘De kwaliteit is nog maar dertig procent van de beslissing.’

De generatiegenoot heeft met zijn geweldig ingetogen werk ook allereerst stad en land afgezeuld. En kijk hem nu tevreden in zijn Eifeltuin en –bos tekeer gaan. Houdt allen moed!

Guus Bauer

‘Joost zal het beamen van boven dat we hier zijn woorden en de beelden aan de mensen overdragen.’ In Museum De Pont in Tilburg is gisteren een expositie geopend met 12 gedichten van Joost Zwagerman, waarbij kunstenaar Marc Mulders 12 afbeeldingen bij zocht. Ze worden apart uitgegeven door 99 Editions die, zoals de naam al aangeeft, slechts 99 exemplaren laat maken die op voorhand al verkocht zijn. Om het grote publiek toch kennis te laten maken met de samenwerking tussen schrijver en kunstenaar is de tentoonstelling gemaakt.

In het dagblad Trouw van gisteren zegt Mulders: ‘Ik zie dit al een religieuze coming-out van Joost.’ Zie de rest van het artikel met twee gedichten van Zwagerman hier.

De twaalf gedichten van de tentoonstelling komen ook in de bundel Wakend over God die begin 2016 bij Hollands Diep zal verschijnen.

De Pont Museum NU Expositie from Patrick Post on Vimeo.

Winternachten begon met een prijsuitreiking en ook de afsluitende middag staat in het teken van literaire prijzen. De Jan Campert-prijzen van de gemeente Den Haag werden uitgereikt aan Anna Woltz, Ilja Leonard Pfeijffer, Annelies Verbeke en Adriaan van Dis. Ook de stand van de literatuur werd besproken op het Schrijversfeest.

Rodaan Al Galidi

Na enkele gedichten over Nederland van Rodaan Al Galidi is het woord aan de Duitse dichter en uitgever Michael Krüger om de stand van de Nederlandse literatuur in Duitsland te bespreken. Hij beschrijft zijn kennismaking met het werk van Achterberg en Mulisch en eert de inspanningen van Ludwig Kunz (1900-1976) die als één van de eersten zich inzet voor het vertalen van Nederlandse poëzie naar het Duits. In 1991-1992 is er volgens Krüger een doorbraak als achtereenvolgens Harry Mulisch, Connie Palmen, Margriet de Moor en Cees Nooteboom de Duitse bestsellerlijsten bestormen. Krüger kan in zijn laatste woorden dan ook talloze Nederlandstalige schrijvers noemen, van David van Reybrouck tot debutanten, waar Duitsland kennis mee gaat maken. Na deze vooruitblik blikt presentator Francis Broekhuijsen terug op het afgelopen jaar en wordt er stilgestaan bij het overlijden van H.H. ter Balkt, Drs. P., Sybren Polet, Frans Pointl, Rogi Wieg, Joost Zwagerman en Frank Martinus Arion.

Als de prijsuitreiking aanvangt krijgt Aad Meinderts, voorzitter van de Jan Campert-stichting, het woord. Hij staat vooral stil bij de thematiek in de bekroonde boeken (en in het oeuvre van Van Dis) die allen over de grens kijken. Hij sluit af met een waarschuwing: in de dans om subsidies lijken de prijzen gevaar te lopen en het kan volgens hem niet zo zijn dat er vandaag een prijs wordt uitgereikt die er morgen niet meer is.

Edward van de Vendel en Anna Woltz

Vervolgens worden alle winnaars door vrienden lof toegezongen. Edward van de Vendel trapt af en vertelt hoe Anna Woltz jarenlang als geheimtip onder kinderboekenschrijvers gold. Er waren wel nominaties, maar gelukkig voor de fans kreeg ze geen prijs. Helaas is dat voorbij nu ze voor Honderd uur nacht de Nynke van Hichtum-prijs in ontvangst mag nemen en zullen de fans haar moeten delen met een groter publiek.

Femke Halsema en Ilja Leonard Pfeijffer

Femke Halsema mag Ilja Leonard Pfeijffer lof toe dichten en vertelt hoe ze in 2006 samenwerkten aan een reactie op de ‘apologiewet’ van Donner, een wet tegen het verheerlijken van geweld. In Pfeijffers, met de Jan Campert-prijs bekroonde, bundel Idyllen vindt ze woorden die haar ongemak over de huidige tijd uitdrukken. Ze is geen kenner of recensent, maar een lezer die hoopt greep op de wereld te krijgen.

Annelies Verbeke

Annelies Verbeke krijgt een praise song van kora-speler Lamin Kuyate die haar vervolgens ook begeleidt als ze een stuk voorleest uit Dertig dagen, de roman waarvoor ze de F. Bordewijk-prijs in ontvangst mag nemen. Evenals Anna Woltz werd Verbeke vaak genomineerd zonder een prijs te winnen. Ze beschrijft hoe ze samen met Rodaan Al Galidi een ‘wedstrijdje’ had wie het vaakst genomineerd werd.

Adriaan van Dis

Job Cohen richt vervolgens het woord tot Adriaan van Dis die de Constantijn Huygens-prijs in ontvangst mag nemen voor zijn gehele oeuvre. Cohen leest het fragment ‘oorlogje, oorlogje elke dag’ voor uit Ik kom terug en beschrijft hoe Van Dis zich in zijn oeuvre probeert te verhouden tot zijn ouders en andere culturen. Typhoon brengt vervolgens een tekst van Van Dis die hij voor de gelegenheid op muziek zette. Hierna krijgt Van Dis het woord en blikt hij terug op het ontstaan van zijn schrijverschap. Volgens zijn laatste nog levende halfzus komt die voort uit de brieven die bij het gezin Van Dis aan tafel werden voorgelezen. Brieven vol woede en verdriet van Indische Nederlanders waarin hij ook de woede van zijn vader en het verdriet van zijn moeder in herkent. Daar begon hij zich in te leven in anderen en dat is niet verandert, ook als hij een taxichauffeur spreekt die al jaren ingeschreven staat voor een huurwoning en vluchtelingengezinnen ziet voorgaan. Van Dis besluit met mooie woorden: ‘Voer geen actie, maar wees actief… Als je de wereld wat wilt bieden, bied verbeelding. Romans leren ons om te gaan met lastige vragen en bieden troost.’

Na het welluidende dankwoord van Van Dis komt de toespraak van de Haagse wethouder cultuur Joris Wijsmuller wat rommelig over. Hij verzekert in elk geval dat de Jan Campert-prijzen de komende jaren gewoon worden uitgereikt dus iedereen kan gerustgesteld aan de borrel.

Maarten Praamstra

(foto’s: © Dolf Verlinden)

Uitgever Robbert Ammerlaan (Hollands Diep) en dichteres Ellen Deckwitz spraken in De Wereld Draait Door over de postume dichtbundel van Joost Zwagerman. Veel gedichten gaan over de dood, een enkeling zelfs over zelfmoord, maar volgens Ammerlaan is de bundel ‘geen kroniek van een aangekondigde dood’.

In de uitzending werden een aantal gedichten uit de bundel voorgedragen. Kijk hieronder het item terug.

Kwam een literaire dichtbundel ooit eerder zo hoog in de bestsellerlijst terecht? De postume dichtbundel van Joost Zwagerman, Wakend over God getiteld, is in ieder geval de grote verkoophit van de Poëzieweek die vandaag afloopt.

De bundel komt vandaag vanuit het niets binnen op de derde plaats in de Bestseller 60. Verder is er weinig poëzie te ontdekken in de lijst.

De Wereld Draait Door besteedde vorige week een heel item over de bundel. Volgens uitgever Robbert Ammerlaan is de bundel ‘geen kroniek van een aangekondigde dood’.

Verbroken verbinding

De verwijzingen naar zijn naderende dood van Bowie’s ‘Black Star’ en ‘Lazarus’ zijn nu net zo duidelijk als die van Zwagerman in De stilte van het licht en zijn postume bundel Wakend over God; kostbaar uitgegeven, met harde kaft en leeslint op 100 grams houtvrij romandruk, door Hollands Diep, nu al derde druk.
Bowie ligt geblinddoekt in bed en zingt, met beklagenswaardige stem:

Look up here, I’m in heaven
I’ve got scars that can’t be seen
I’ve got drama, can’t be stolen
Everybody knows me now,

Zwagerman was op een andere manier ziek:
‘In mijn huis regeert / het duister en het duister / is een valse hond. Een moordenaar / besluipt mijn huis. loopt / dreigend mijn domeinen rond. // De nacht draagt al een zwarte / kap. De moordenaar is God. / Al buitenshuis ben ik door God / verwond. Er klinkt gejank, / dat is de hond. God is nu in huis. De / moord wordt zeer snel afgerond.’
God is Zwagermans worgengel.

Joost Zwagerman is katholiek opgevoed. Hij heeft zijn geloof in de puberteit, of misschien al eerder verloren, maar uit vele opmerkingen blijkt dat het heimwee naar een vanzelfsprekende geborgenheid een grote rol speelde in zijn leven. In zijn beschouwingen over schilderijen komen we levensangst en verlangen naar finale rust steeds weer tegen.

Zo in wat hij schrijft over Caspar David Friedrichs ‘Monnik aan zee’. Hij heeft het over horror vacui, de leegte van een kosmos zonder God. Het zou Zwagerman niet verbazen als de monnik op het schilderij na de beschouwing van de zwarte zee zich van de rotsen stortte om opgenomen te worden in een eeuwig duister in het gruwelijke besef dat de God van zijn jeugd een drogbeeld was. Hij wordt verzwolgen zoals op het schilderij van Goya ‘Saturnus’ (Kronos) zijn zoon verslindt. En dan is er ‘De Schreeuw’ van Munch, die het schilderij geschilderd zou hebben na een bezoek aan de plek waar een jeugdvriend met een pistool een eind maakte aan zijn leven.

Maar het ergste is de studie van Bacon naar Velázquez’s portret van paus Innocentius X, waar de zwakke paus die zich liet overheersen door zijn schoonzus, wordt afgebeeld als een verloren figuur, ‘alsof een tsunami van onbeteugelbare levensangst de wereld nú, as we speak, gaat overspoelen’. ‘Bacons paus verblijft in de hel die óns zal verzwelgen.’
‘Nochtans belijd ik / dat ik, tegen de klippen op, / uiteindelijk in Hem geloof. // Zijn grootste en finale wapenfeit: / Hij is er niet. / Hij is alomvattende /afwezigheid.’
En zo is Zwagerman gekomen bij de poëzie van Faverey.

Hij begon als Maximaal met luide stem, met ‘blaf in de bek’ dingen te roepen tegen de poëzie van Faverey en Kouwenaar. Die poëzie werd verstild genoemd en saai, knutselwerk van keurige heren, wat natuurlijk onzin was. Maar ja, je wilt wat als aanstormende generatie. Zet je maar af tegen wat de heersende mode is. De nieuwe poëzie moest van de straat zijn, wild en bezopen of high. De Maximalen durfden vooral wat zij epigonen noemden van de ‘deftige’ heren aan te vallen. Zo was er een polemiek met Marc Reugebrink, toen nog dichter.

Zwagerman en de zijnen trokken rond met mandjes rotte vis en slaande trommel. Hun eigen werk was poëtisch niet erg interessant, maar dat donderde niet. Het werd welkom geheten in kleine zalen met publiek dat meteen wilde begrijpen waar het over ging. Het proza van Zwagerman ging over de hippe kunstwereld, over leugenachtigheid, over gimmicks, Chaos en rumoer en het sloeg aan. De gedichten bekritiseerden de ‘oude’ poëzie (Langs de doofpot) en toonden een nieuwe leefstijl (Bekentenissen van de pseudomaan en Roeshoofd hemelt).

In DWDD was Zwagerman net zo hectisch als zijn gastheer, maar hij had altijd twee kanten: de rumoerige herrieschopper en de onzekere stille lezer en schrijver. De verstilling werd steeds prominenter en ziehier zijn postume bundel Wakend over God. Hij schreef de bundel naar eigen zeggen in een soort koortsachtige roes in een tijdsbestek van een maand of twee. Het is een indrukwekkende bundel geworden, die opent met het gedicht ‘Contact’ waarin God lijkt te bellen, die zegt dat Hij er niet is. ‘Laat naam noch boodschap achter, / Ik bel nooit terug. Leef rustig verder, / wacht desnoods tot piep, maar zwijg.’ en het gedicht eindigt met: ‘De dag is nu, contact is hier. Ik toets / het nummer in. Krijg geen gehoor. Hij was me / voor. Hij heeft mijn nummer ingesteld.’
Joost Zwagerman heeft de verbinding verbroken.

Remco Ekkers

Joost Zwagerman – Wakend over God. Hollands Diep, Amsterdam. 88 blz. € 19,99.

Wakend over God was de best verkocht dichtbundel tijdens de Poëzieweek. De bundel werd welwillend gerecenseerd (ook hier op Tzum), maar Piet Gerbrandy laat deze week in De Groene Amsterdammer een ander geluid horen:

[…] het gros van deze gedichten is zo verschrikkelijk slecht dat je vervuld wordt van plaatsvervangende schaamte. Het is bijna onmogelijk de bundel anders te lezen dan als egodocument van een man die al te ver heen was om in te zien dat een preek geen poëzie is. Tegelijkertijd heeft dat, in het licht van zijn dood, weer iets ontroerends.

Daarna maakt Gerbrandy gehakt van de bundel die hij een ‘hopeloos mislukt project’ noemt. Hij plaatst de bundel in de traditie van de ‘allegorese’ maar Zwagerman schiet daarin op veel vlakken te kort volgens Gerbrandy.

De recensie viel niet overal goed.

Gerbrandy hard over dichtbundel van Zwagerman: 'een egodocument van een man die al te ver heen was.' Ik heb plaatsvervangende schaamte.

— Wilbert van Walstijn (@wvwal) 27 februari 2016

Het is vandaag een jaar geleden dat bekend werd dat Joost Zwagerman zelfmoord had gepleegd. Collega’s en journalisten staan daar vandaag bij stil. Hieronder een niet volledig overzicht met in de twitterberichten linkjes naar de volledige artikelen. Ook de rede die Zwagerman hield bij de feestavond voor Jeroen Brouwers. Over zelfmoord.

De dood zal komen en jouw tanden hebben…@chr_weijts schreef een prachtige brief aan Joost Zwagerman https://t.co/ehC8eyt8GT

— Literatuurmuseum (@Litmuseum) 8 september 2016

Vandaag een jaar geleden… #ripjoost #joostzwagerman #boeken #graffiti pic.twitter.com/OHfTONgZz1

— Maurice Broekhoff (@Morisgraffiti) 8 september 2016

Een jaar geleden overleed Joost Zwagerman (1963-2015). 'Was er iets bijzonders aan hem te merken? Ik zag het niet.' https://t.co/3A8tPIFwL0

— Vrij Nederland (@vrij_nederland) 8 september 2016

Van Reybrouck: 'Denken aan zelfmoord is normaal. ik doe het ook weleens'. 1 jaar na de dood van Joost Zwagerman. https://t.co/TcfykbTYvL

— Mischa Cohen (@cohenmischa) 8 september 2016

1 jaar na zijn dood, dit portret, een ode aan hem om het goed te maken…
'JOOST' -1963 | 2015 #joostzwagerman pic.twitter.com/a5IgcXlLQq

— Maayke Schuitema (@MaaykeSchuitema) 8 september 2016

Mijn lief…
Joost Zwagerman op een muur in Watou (B). @literatoer #literairetoerist #kunstenfestivalwatou pic.twitter.com/hkEgdbz12W

— geert geenen (@geertgeenen) 28 augustus 2016

In het najaar van 2020 moet hij in de winkels liggen: de biografie over Joost Zwagerman. Vanmiddag is bekend gemaakt wie de biografie zal schrijven: Maria Vlaar.

Vlaar, freelance literair journalist, recensent en interviewer voor onder meer De Standaard en literaire festivals, heeft een lange staat van dienst in de Nederlandse letteren – en begint haar werkzaamheden als biograaf meteen komend jaar.

Schrijver Joost Zwagerman pleegde in 2015 zelfmoord. Hij had de ziekte van Bechterew en leed aan zware depressies. In dat jaar had hij zijn archief al overgedragen aan het Letterkundig Museum en een overstap bekendgemaakt van De Arbeiderspers naar Hollands Diep. Bij de laatste uitgeverij verscheen postuum de dichtbundel Wakend over God.

De biografie zal bij Zwagermans oude uitgeverij De Arbeiderspers verschijnen.

Het bericht Nieuws: Maria Vlaar wordt biograaf van Joost Zwagerman verscheen eerst op Tzum.

‘Een boek was voor Joost Zwagerman een gebruiksvoorwerp,’ schrijft Nick ter Wal voorin de catalogus van antiquariaat Fokas Holthuis met boeken uit de nalatenschap van Joost Zwagerman. De boeken die hij las staan dan ook vol met aantekeningen en hebben ezelsoren.

Zwagermans boeken herinneren aan belangrijke gebeurtenissen in zijn leven, aan mooie vriendschappen en aan talloze ontmoetingen. Van Jay McInerney en Julian Barnes, aan wier werk hij meermaals zou refereren, zijn interessante opdrachtexemplaren voorhanden. Van goede vrienden als Rogi Wieg en Koos Breukel, van Maximalen als Pieter Boskma en Koos Dalstra kreeg Zwagerman ook steevast hun nieuwe boek cadeau.

Het zal voor sommige collega’s een wrang weerzien zijn met hun opdrachten in de boeken. Lees meer hier.

Het bericht Nieuws: ‘Het literaire geheugen’ van Joost Zwagerman te koop verscheen eerst op Tzum.

In Buitenhof spraken psychiater Dirk De Wachter en auteur Philip Huff over De laatste deur van Jeroen Brouwers. Daarbij komen ook de zelfmoord van Wim Brands en Joost Zwagerman voor.

Het bericht Filmpje: Dirk De Wachter en Philip Huff over De laatste deur van Jeroen Brouwers verscheen eerst op Tzum.